Windparken veroveren de zee
Ontwerpen voor de onderwaterwereld
De Noordzee wordt sinds het begin van de 20e eeuw geëxploiteerd door onder andere de visserij. Dit heeft onder meer geleid tot het vrijwel geheel verdwijnen van het harde substraat; de voedingsbodem van het zeeleven. De bodem van de Noordzee is nu grotendeels vergelijkbaar met een kale woestijn.
De Noordzee is voor de Nederlandse overheid ook locatie voor het plaatsen van windmolens om de klimaatdoelstellingen te halen. In 2050 moeten er circa 15.000 windmolens gebouwd zijn in de Noordzee. Daarnaast heeft de Europese Commissie vorig jaar, in de EU-strategie voor hernieuwbare energie op zee, bekend gemaakt 800 miljard euro te willen investeren in windparken op zee. In 2050 moeten er 25 keer zo veel windturbines in de Europese wateren staan als in 2020. Deze enorme investering is een cruciaal onderdeel van de Europese Green Deal, het masterplan om Europa klimaat neutraal te maken in 2050.
De Ambassade van de Noordzee luistert naar de belangen van de niet-mensen in en rond de Windparken op zee, en stelt de radicale vraag hoe een park ontworpen wordt als de niet-menselijke belangen het uitgangspunt vormen. Hierbij werken we samen met landschapsarchitect Ziega van den Berk die (cum laude) afstudeerde aan de Academie van Bouwkunst op dit onderwerp. Zij bepleit in haar afstudeerproject dat er bij de aanleg van windparken veel meer eisen aan de bouwers gesteld moeten worden als het gaat om het toevoegen van hardsubstraat rond de windmolen, waardoor betere leefgebieden voor vissen en andere dieren ontstaan. Om dit verder te onderzoeken en bij beleidsmakers, windmolenbouwers en andere stakeholders onder de aandacht te brengen, gaan we met multidisciplinair team meedoen aan een tender voor een windmolenpark, en daarmee een (radicaal) alternatief windmolen-ontwerp presenteren, waarbij belangen van niet-mensen centraal staan.
Duurzame ontwikkeling en mensenrechten
Nederland en Europa gaan massaal windmolens plaatsen, en dat biedt een unieke en urgente kans voor regeringen en bedrijven om ervoor te zorgen dat het aanpakken van klimaatverandering, duurzame ontwikkeling en het beschermen van mensenrechten hand in hand gaan. Socioloog Darko Lagunas bepleit dat de Nederland overheid, als vooraanstaand voorstander van normen zoals de UNGP’s en de OESO-richtlijnen, een actieve rol moeten spelen om ervoor te zorgen dat Nederlandse bedrijven deze normen respecteren en niet bijdragen aan negatieve sociale en milieueffecten in de toeleveringsketen, terwijl ze tegelijkertijd proberen de uitstoot van CO2 te verminderen. In ons ontwerpteam neemt Lagunas dit aspect van het ontwerpproces voor zijn rekening.
Momentum in selectieproces
We zijn in gesprek met Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) (Ir. G.H. Boerhave, adviseur wind op zee / SDE+). Zij schrijven de tender uit en verlenen uiteindelijk de vergunning. Nederland is, zo stelt RVO, koploper op het gebied van het ontwikkelen van windparken zonder subsidie. Er is nu in de aankomende tender voor Hollandse Kust West meer ruimte om de windparken te toetsen op innovatie op het gebied van systeem integratie, en maatregelen ten gunste van de ecologie. Er zijn al drie tenders geweest, daar werd vooral gekeken naar risico-mitigatie, maar bij de volgende tenders komt dus meer aandacht op de toetsingscriteria voor innovatie en ecologie, een momentum dus. Vanuit het RVO is voorgesteld om, naast het indienen van onze tender, een moment te creëren om onze (radicale) ontwerpvoorstellen aan hen te presenteren en met elkaar daarover in gesprek te gaan. Dat geeft kansen om in het kavelbesluit en in de toetsingscriteria zo veel mogelijk op te nemen wat kan bijdragen aan de gezondheid van de zee en het denken over de vertegenwoordiging van niet-mensen.
Doelstelling
Een bidbook presenteren voor het Windpark Hollandse Kust West (Kavels VI en VII), waarmee we beleidsmakers, natuurorganisaties, bouwers en andere betrokkenen perspectieven, inspiratie en informatie geven waarmee de energieopgave als een kans benut kan worden om het ecosysteem van de Noordzee sterk te verbeteren, zonder bij te dragen aan negatieve sociale en milieueffecten in de toeleveringsketen.
Opzet
Met een ontwerpend onderzoek verkennen en verbeelden we de mogelijkheden van een radicale verbetering van het ecosysteem in en rond de windmolenparken in de Noordzee. Centraal staat de vraag: hoe kan een nieuw onderwaterlandschap in en rond een windpark fungeren als een kraamkamer voor de Noordzee?
Het onderzoek van Ziega van den Berk dient als aanzet en als inspiratie voor dit project. De kennis uit dit onderzoek wordt nu losgelaten op een ontwerp voor het Windpark Hollandse Kust West. Met een multidisciplinair team gaan we de ontwerpprincipes kritisch bekijken en een flinke stap verder brengen.
Het ontwerp van het windpark Hollandse Kunst West vertrekt vanuit het bestaande landschap en zeeleven, en is gericht op het stimuleren van groei van een divers en rijk zeeleven. Daarvoor gaan we allereerst luisteren naar de belangen van het zeeleven, en deze inventarisatie zichtbaar en toegankelijk maken. We formuleren principes die toepasbaar zijn op de schaal van de windmolenvoet, het hele windpark en op de gehele Noordzee. Specifiek aan het ontwerpende onderzoek is het ambitieniveau. Waar in de voorwaarden van de Windpark-tenders vooral schadebeperkende maatregelen worden gevraagd, om bijvoorbeeld overlast voor vogels tegen te gaan, benaderen wij de Windpark-opgave als een landschappelijk vraagstuk en presenteren we verreikende ontwerpingrepen die op grotere schaal ecologische processen in gang zetten. Bij het ontwerp presenteren we ook de ecologische dilemma’s die komen bij de keuzes die gemaakt kunnen worden. Daarbij is het van belang om naar veel meer soorten te kijken in plaats van alleen de bruinvis, enkele zeevogels en de ruige dwergvleermuis waarvoor de rijksoverheid nu in de tender om maatregelen vraagt. Het visualiseren van de onderwaterwereld is een belangrijk onderdeel van ons ontwerpend onderzoek, omdat de zee voor veel mensen nog een dode hoek is.
