November 2022
Ocean Space /TBA21 is de Italiaanse partner waarmee we in 2023 de representatie van waterlichamen in een ecologische politiek willen gaan verkennen. Gevestigd in een prachtige kerk in Venetië, bestudeert Ocean Space de oceaan en behartigt haar belangen in tentoonstellingen, onderzoek en publieksprogramma’s. De organisatie is opgericht door TBA21–Academy, een onderzoekscentrum dat vanuit artistiek oogpunt een diepere relatie met de oceaan stimuleert. Markus Reymann is de charismatische directeur van TBA21.
In november 2022, nadat de meeste toeristen de stad inmiddels hebben verlaten, brengen afgevaardigden van de Ambassade van de Noordzee een bezoek aan de Venetiaanse Lagune. Tijdens dit bezoek delen haar bewoners hun kijk op de relatie tussen mensen en niet-mensen, de rol van kinderen en het belang van intergenerationeel leren, en de liefde voor het ecosysteem. Carolijn Terwindt van de Ambassade van de Noordzee doet hieronder verslag van deze bijzondere reis en de vele menselijke en niet-menselijke ontmoetingen.
Mensen en de stad als onderdeel van het ecosysteem
Direct na aankomst in Venetië, opgewarmd door de winterzon met een kopje koffie op een van de stadspleinen, ontmoeten we Pietro Consolandi. Hij is fellow van de TAB21 – Academy Ocean Fellowship en initiatiefnemer van kunstenaarscollectief Barena Bianca. Ook Eleonora Sovrani is aangeschoven, de artistiek directeur van We Are Here Venice. We Are Here Venice is een lokale NGO die pleit voor het behoud van Venetië en de lagune omdat het volgens hen bij de bescherming van de stad en de lagune om dezelfde problematiek draait. Eleonora vertelt ons dat de bewoners van het eiland zich in de steek gelaten voelen door de politici die grotendeels op het vasteland wonen in plaats van op het eiland. Tegelijkertijd begint het zoete water van de lagune meer en meer op de zee te lijken en komt de stad steeds verder onder water te staan. De lokale belangen worden overschaduwd door het massatoerisme wat ten koste gaat van de leefbaarheid van de stad. Zonder echte bewoners wordt het eiland een pretpark, aldus Eleonora. Volgens haar zijn de stad, haar bewoners en het water volledig met elkaar verweven en moeten ze als één ecosysteem worden opgevat. De activisten van We Are Here Venice werken daarom gelijktijdig aan kwesties als huisvesting, overstromingen en ecologie.
Kinderen van Venetië
Pietro benadrukt hoe onzichtbaar kinderen in de stad zijn. Toeristen zijn vaak verrast als ze zien dat er echt kinderen blijken te wonen. Voor zijn kunstzinnige interventies op straat nodigt hij regelmatig kinderen uit Venetië uit om deel te nemen. Pietro werkt met het concept „shifting baseline syndrome”; mensen beschouwen het gebrek aan natuur als normaal omdat ze niet kunnen vergelijken met hoe het eerder was. Venetië heeft bijvoorbeeld 70% van zijn moeras verloren. We hebben het over de vraag of dit betekent dat mensen de verbinding met de natuur voor altijd zijn kwijtgeraakt. Pietro is ervan overtuigd dat, hoewel er maar één generatie nodig is om kennis en bewustzijn te vernietigen, er ook maar één generatie nodig is om het weer op te bouwen.
Plantenkennis
Tijdens ons bezoek aan het eiland Sant’Erasmo ontmoeten we Nadia van Assoziazione AtlantIdee. We noemen haar al snel de vriendelijke, wijze moerasheks met haar kruidengeneeskunde, door de natuur geïnspireerde kunstwerken en bescheiden houding. Ze beschouwt de planten die ze verzamelt als “geschenken” van de lagune. Ze voelt een sterke band met de planten en is blij als ze mensen kan helpen met hun geneeskrachtige werking. Nadia betreurt het dat veel mensen de lagune niet meer kennen en zou willen dat het gebied als een levend wezen zou worden begrepen. Volgens Nadia is het bestuderen en ervaren van de lagune, haar moerasplanten en levenscyclus belangrijk om de kennis levend te houden. Ze merkt op dat oudere bewoners hun motivatie verliezen om hun plantenkennis door te geven aan jongere mensen als ze op desinteresse stuiten.
Verliefd op de lagune
Nadia benadrukt hoe belangrijk het is om verliefd te worden op de lagune. En om verliefd te worden, heb je tijd nodig. ‘Je moet het ecosysteem in alle fasen ervaren, niet slechts twee uur. Je moet het tij bestuderen en zien veranderen, dan pas word je verliefd. Volgens haar zijn de modder, de stromingen, het getij allemaal levensvormen. ‘Het is alsof je familie zich uitbreidt.’ Ze blijft vol ontzag en verbazing over alles wat ze ziet; de dageraad en de zonsondergang zijn nooit hetzelfde. Pratend over zijn liefde voor de lagune, herinnert Pietro zich Tito, een lokale ‘legende’ van het vasteland met een kajakvereniging. Pietro denkt dat de kajakvereniging Tito’s manier was om mensen verliefd te laten worden op de lagune. Omdat, in de woorden van Pietro: ‘tijdens het kajakken je kont onder water zit, dus je bent op gelijk niveau met het water!’
Go with the flow
Pietro beschouwt zichzelf als een leerling van de lagune. Hij groeide op als “landrot” maar door naar Venetië te verhuizen, veranderde zijn begrip van zichzelf en van mens-zijn. Veranderingen zijn heel goed zichtbaar in Venetië, zegt hij, omdat ze snel gaan. Een kustlijn kan in een week veranderen. Dat is anders in bijvoorbeeld de bergen. Hij beschouwt zijn werk voor de lagune niet als een baan. Het idee van werken voor doelen en instellingen beschouwt hij als een ‘land-based attitude’, want verbonden met een behoefte aan structuur en veiligheid. Zelf werkt hij het liefst op een waterige, „chaotische“ manier.
Waterportretten
Na eerst water van de Mar Menor in Spanje meegenomen te hebben, vullen we ook een flesje uit de Venetiaanse lagune, om precies te zijn uit de “spiaggia del bacán” in de playa van Sant’Erasmo, op een van de eilanden in de lagune van Venetië. Geïnspireerd door het Watermuseum – waar het water de verhalen vertelt van de mensen en plaatsen waar het vandaan komt – bouwt de Ambassade zo aan haar eigen kleine collectie waterportretten. Ook nemen we een takje zeekraal of salicornia mee, de plant die kenmerkend is voor de lagune. Salicornia is meerjarig en verandert gedurende het seizoen van groen naar roze naar rood naar oranje. Door het late begin van de winter kunnen we nog net enkele van die kleurrijke tinten zien.