Vanuit de Ambassade van de Noordzee is door een multidisciplinair team onderzoek gedaan naar de menselijke en meer-dan-menselijke stemmen en belangen rond de ontwikkeling van windparken op zee. Dat deden we op drie schaalniveaus: (1) het mondiale niveau van de grondstoffenketen, (2) de Nederlandse energietransitie en (3) de onderwaterwereld van windpark Hollandse Kust (west) Kavel VII.
Het team dat werkte aan de windparktender bestond uit landschapsarchitect Ziega van de Berg, socioloog Darko Lagunas, aquatisch ecoloog Maarten Erich, architect Bruno Vermeersch, adviseur Susan Arts, Halima Tantawy, student International Land and Water Management en Thijs Middeldorp vanuit de Ambassade van de Noordzee.
Onze werkgroep ging vol goede moed aan de slag om een onderwaterwereld te ontwerpen. Prettig bleek het echter niet. Eerder ongemakkelijk, frustrerend en soms zelfs beangstigend. Dat behoeft uitleg. Want in de stortvloed aan zorgelijke klimaatberichten worden de windmolens op zee juist gepresenteerd als een belangrijk deel van de oplossing, en daarmee een deel van de hoop en het geloof in vooruitgang. Het is begrijpelijk dat mensen die hoop koesteren. Zeker als je weet dat de windmolens in zee kansen bieden. Bijvoorbeeld door de fundering van windmolens slim te ontwerpen, en oog te hebben voor het totale onderwaterlandschap, kan nieuwe habitat voor het zeeleven ontstaan.
Schaalniveau 1 – Rechtvaardigheid en grondstoffen
Spelbreker blijkt ons uitgangspunt dat een windpark rechtvaardig moet zijn, ook voor de mensen en leefomgevingen die betrokken zijn bij de delving van benodigde grondstoffen. Onze windmolens groeien immers niet uit de Noordzee. Uitgangspunt van de Ambassade van de Noordzee is dat zeewier, bruinvis en de zee van zichzelf zijn, en dan zijn rivieren, bossen en bergen aan de andere kant van de wereld dat ook. Deze mondiale blik kantelde de inhoudelijke richting en emotionele ondertoon van ons team. In deze tenderinzending is veel aandacht aan de grondstoffenketen besteed, zeker ook omdat dit onderwerp in het Programma van Eisen van de Rijksoverheid afwezig is.
Schaalniveau 2 – Nederlandse energietransitie
De windparken op zee spelen een belangrijke rol in de Nederlandse energietransitie. We bekeken de samenhang tussen wind op zee en de andere energieopgaven. Wat als de totale energieconsumptie harder groeit dan duurzame energie? En als we de Nederlandse doelstellingen voor 2050 ruimtelijk vertalen, wat is de impact op onze leefomgeving en hoe realistisch zijn die doelen eigenlijk, ook met het oog op de schaarste van grondstoffen?
Schaalniveau 3 – Opbrengsten van windpark Hollandse Kust West
Het plaatsen van de windparken heeft de komende decennia natuurlijk ook een enorme impact op de zee, inclusief alle menselijke en niet-menselijke betrokkenen. We gaan een gebied zo groot als drie provincies volbouwen in de Noordzee. Deze plannen veranderen de stroming van de zee, de gelaagdheid, sedimentatie en de hydrologische situatie als we ook nog eens veel zeewier gaan verbouwen. We gaan het zeelandschap dus compleet transformeren. Wat er dan met de Noordzee gebeurt? De wetenschap weet heel veel nog niet, zo wordt ook ruiterlijk toegegeven door betrokken instanties.
Naast onzekerheid staat in het Programma van Eisen van het windpark Hollandse Kust West het woord ‘opbrengst’ centraal. Wij bepleiten om niet alleen te denken in opbrengsten in termen van euro’s en kilowattuur, maar opbrengst-verplichtingen of doelen te definiëren voor de betrokkenen op alle schaalniveaus, ook voor diegene wiens stem niet of moeilijk hoorbaar is, zoals die van het leven in de zee.
Om de belangen van het zeeleven en de belanghebbenden bij de grondstoffen ook een juridische positie te geven in de eigenaarsstructuur van het windenergiegebied pleiten wij voor het Zoöp-model. De juridische aspecten van het model en de juridische documentatie zijn ontwikkeld door Het Nieuwe Instituut in samenwerking met onder meer een toegewijd team van De Brauw Blackstone Westbroek.
Vanuit ons team verdiept socioloog Darko Lagunas zich in de mondiale grondstoffenketen ten behoeve van de windparken in de Noordzee. Gebruikmakend van diverse wetenschappelijke bronnen en rapporten van NGO’s deelt Lagunas de feitelijke bevindingen en sluit af met een persoonlijke reflectie op de reacties op zijn onderzoek.
Architect Bruno Vermeersch hoort zichzelf, kijkt in de spiegel en onderzoekt zijn relatie als ontwerper, vader en gegoede burger tot de Nederlandse energietransitie.
Student Halima Tantawy verdiept zich met ons in het Programma van Eisen van de Rijksdienst Ondernemend Nederland en deelt een aantal observaties. Landschapsarchitect Ziega van den Berk en aquatisch ecoloog Maarten Erich luisteren naar de belangen van het zeeleven in een windpark op zee en komen tot een pleidooi en ontwerpprincipes voor het ontwerpen van een onderwaterwereld die slimmer en beter doordacht is. Wat zijn de behoeften en belangen van het leven in windparken en hoe kunnen we die dienen? Hierbij is een visie nodig die voorbij het ‘tuinieren’ gaat en in plaats daarvan de Noordzee als een geheel beziet.
Voor Van den Berk is de deelname aan het team een vervolg op haar onderzoek naar windmolens op zee, dat werd bekroond met de Archiprix. Deelname aan het team heeft haar aan het denken gezet over haar rol als ontwerper, en zij deelt enkele reflecties hierover. Het hoofdstuk over de onderwaterwereld wordt afgesloten met een toelichting op de Zoöp, het hierboven genoemde organisatiemodel.
Verzoek tot uitstel vergunningsproces
De conclusies die we vanuit de drie schaalniveaus trekken zijn samengevat in de vorm van een politieke motie en een verzoek. We vragen de Rijksoverheid om de gunning van Hollandse Kust (west) Kavel VII uit te stellen en te gaan werken aan een aangescherpt Programma van Eisen. Daarin krijgen extra voorwaarden dan een plek: een rechtvaardige omgang met de benodigde grondstoffen, expliciete opbrengsten over de belangen van het zeeleven en een juridische vorm waarin deze belangen worden vertegenwoordigd.
DOWNLOAD HET GEHELE PLAN HIER. #
