Programma Het Parlement in de klas
Les 1: Introductie in de theorie van Latour
De theorie van Bruno Latour wordt geïntroduceerd aan de hand van de casus van het vrachtschip MSC ZOE dat op 1 januari 2019 ter hoogte van Ameland minstens 345 containers verloor. Die casus vormt de rode draad van de lessen. Wat zijn de gevolgen van dit ongeluk voor de zee? Hoe beïnvloedt dit ongeluk mensen, dieren en dingen? Hoe denken wij na over de relatie tussen mens en ‘natuur’?
Op welke manier worden de belangen van de ‘natuur’, zoals bruinvissen en kabeljauw, behartigt bij deze containerramp? Hoe komen we erachter wat de belangen/stem van niet-mensen is?
Doel les 1
— VWO: De leerlingen krijgen inzicht in de actor-network theorie van Bruno Latour. Ze kunnen verwoorden waarom er volgens hem geen strikt onderscheid bestaat tussen object-subject, natuur-cultuur, levenloze en levende dingen. Zie ook eindtermen 61 en 64 voor het VWO-eindexamen filosofie vanaf 2021 over Het goede leven en de vrije markt.
— Havo: De leerlingen begrijpen wat de politieke representatie van niet-mensen behelst. Zie ook eindtermen voor het Havo-eindexamen 2022 over Democratie: vrijheid, gelijkheid, voor wie?
Werkwijze: klassikaal
Mogelijk opbouw les 1
1 Introductie (10 minuten)
Laat een kort tv-fragment over de ramp zien. Beelden van de storm, rotzooi op het strand, opruimactie van vrijwilligers. Vraag aan leerlingen of ze zich er nog iets van herinneren en wat de gevolgen ervan zijn.
Kies een van de volgende fragmenten (circa 5 minuten) uit Zembla die het beste bij jouw klas aansluit :
https://www.youtube.com/watch?v=o8INHX4bqN0
https://www.youtube.com/watch?v=Jy3LwzxHEZc
https://www.youtube.com/watch?v=WAfYMEnFtwA&t=157s
2 Bespreek het Overzicht containerramp MSC Zoe (Stichting De Noordzee) (15 minuten)
1 Vraag de leerlingen eerst het overzicht containerramp MSC ZOE, gemaakt door Stichting de Noordzee, te bekijken.
2 Zet klassikaal de gevolgen van de ramp op een rijtje, bekijk en bespreek welke problemen erbij komen kijken (de reder neemt onvoldoende verantwoordelijkheid, plastic bolletjes nauwelijks te verwijderen, et cetera).
Docenten wordt aangeraden zich van te voren te verdiepen in de ramp via de tweeluik van Zembla of de site van de wedstrijd Latour op het wad.
3 Leg uit dat de casus voor een fundamenteler filosofisch probleem staat (20 minuten)
Als mensen handelen we alsof de natuur alleen maar een neutrale omgeving voor ons handelen is en doen we net alsof we daar vrij over kunnen beschikken. Dat zie je terug bij het probleem rondom aansprakelijkheid bij deze ramp en andere consequenties voor de zee en het leven in en om de zee. Tegelijkertijd kunnen de zee, haar bewoners en omgeving de mens (de MSC Zoe, de eigenaren van de containers, et cetera) niet verantwoordelijk houden voor de gevolgen van zijn handelen.
a. vraag voor vwo: hoe kunnen we op een andere manier over mens en natuur leren nadenken, zonder dat die gescheiden van elkaar zijn, maar onderdeel van dezelfde werkelijkheid?
b. Vraag voor havo: kunnen niet-mensen op de een of andere manier een politieke stem krijgen, zodat hun belangen behartigd worden?
4 Geef een leesopdracht voor de volgende les (5 minuten – of meer)
Kies de tekst(en) die het meest geschikt is voor jouw klas:
a. Tekstfragmenten van Bruno Latour uit ‘Wachten op Gaia’ en ‘Schets van een parlement van de dingen’ uit Het parlement van de Dingen, Uitgeverij Boom, november 2020. Kijk in de bibliotheek.
b. Daan Roovers, Wij zijn de planeet in: Na de quarantaine, Uitgeverij Balans, juni 2020. Kijk in de bibliotheek voor een tekstfragment.
c. ‘De extreme onverzettelijkheid van niet-mensen, interview met Bruno Latour’ in: De stem van de Noordzee, Uitgeverij Boom, november 2020. Kijk in de bibliotheek
d. ‘Waarom zette deze denker de natuur op een podium?’, interview met Bruno Latour in: Florentijn Rootselaar, Filosofisch veldwerk, Uitgeverij Klement, 2018. Kijk in de bibliotheek.
e. Fien Veldman, Beste mensen, de horizon wil iets meer ruimte, in: De correspondent, 24 september 2015. Kijk in de bibliotheek.
De volledige teksten b t/m e worden toegestuurd aan de docenten die met hun klassen participeren aan dit programma. Mocht je een les van meer dan 50 minuten hebben, dan kun je de teksten in de les laten lezen/beluisteren en bespreken.
Achtergrondinformatie
— Overzicht mogelijke ecologische gevolgen containerramp, Universiteit Wageningen
— Nuttige informatie voor docenten op de site van de schrijfwedstrijd Latour op het wad.
— Tweeluik van Zembla over ramp met MSC Zoe
— De Tweede Kamer debatteert over de containerramp;
— Overzicht van de gebeurtenissen op NU.nl;
— Zie Welkom in het Parlement van de Dingen voor een breder kader van dit onderwijsprogramma.
— Een op het werk van Bruno Latour geinspireerd programma is de Ambassade van de Noordzee, een meerjarige casus van het Parlement van de Dingen: ‘De Noordzee en het leven in de zee is van zichzelf, en zou veel beter vertegenwoordigd moeten worden.
Les 2: Voorbereiding op de parlementsessie
Intro & doel
In deze les wordt het netwerk van de verschillende actanten rondom de MSC ZOE in kaart gebracht. Om leerlingen een latouriaanse perspectief op die actanten mee te geven, wordt eerst de tekst besproken die ze thuis hebben gelezen.
Ter voorbereiding van de parlementsessie in de les 3 wordt vervolgens toegewerkt naar een lijst van twintig dieren, planten, mensen en dingen. Denk bijvoorbeeld aan de plastic korrels die in de zee terecht kwamen, kabeljauw, bruinvis of andere vissen die hier last van hebben, de schipper, bewoners van de Waddeneilanden, zeemeeuw, vissers, algen, et cetera.
Werkwijze
a. Opening: bekijk als opwarmertje deze clip;
b. Klassikaal of, als je meer tijd hebt, in drietallen volgens het leesgesprek uit Durf te denken: nabespreking van de gekozen teksten;
c. Klassikaal: Docent schrijft op het bord welke actanten door leerlingen genoemd worden. Docent kan bijsturen of suggesties geven op basis van een lijst die is meegestuurd;
d. In groepjes, individueel of klassikaal. Elke leerling krijgt één actant toegewezen en beantwoordt drie vragen.
— Hoe kom je te weten wat de belangen/de stem van deze actant is?
— Hoe beïnvloedt deze actant andere actanten?
— Heeft deze actant een belang in de context van de containerramp? Zo ja, hoe omschrijf je dit belang?
— Met welke actanten kan samengewerkt worden?
Hulpmiddelen & materiaal
a. De docent krijgt een lijst met de belangrijkste actanten/actoren toegestuurd, zie ook hier;
b. Leerlingen worden gestimuleerd om bij docenten biologie, aardrijkskunde, scheikunde economie of maatschappijleer informatie op te halen. Nodig eventueel de collega’s van de desbetreffende vakken uit om bij de les aanwezig te zijn.
Les 3: De parlementsessie
Gastles
Deze les wordt verzorgd door Building Conversation, een platform voor dialogical art dat zich toelegt op de ontmoeting tussen kunst, gesprek en samenleving. Binnen de dialogical art beweging, die in de jaren zeventig is ontstaan, wordt het gesprek zelf als kunstwerk opgevoerd. In het licht van deze politiek geëngageerde kunstpraktijk ontwikkelt Building Conversation performances die zijn geïnspireerd op bestaande gesprekspraktijken van over de hele wereld; van Building Conversation heeft onder meer Parlement van de Dingen – het gesprek ontwikkeld: een gespreksvorm waarin mensen zich verplaatsen in niet-mensen, en zich oefenen in het zien van elkaars positie en invloeden.
Doel
Leerlingen laten ervaren wat het betekent om stem te geven aan een bepaalde actant: hoe komen ze aan kennis van die actant, tegen welke beperking lopen ze aan, welke inzichten krijgen ze?
— Het gaat niet om het debat, maar om de relaties tussen die actanten en de aard en duur van die relaties.
— Welke actanten zijn moeilijker te representeren dan anderen?
— Kom je tot een andere besluitvorming als je het perspectief van niet-mensen erbij betrekt?
Werkwijze
Een teamlid van Building Conversation wordt door de docent geïntroduceerd en die vertelt vervolgens hoe het gesprek in het Parlement van de Dingen gevoerd gaat worden.
Hulpmiddelen
Deze worden meegenomen door Building Conversation. Dit zijn onder meer sokkels waarop de leerlingen tijdens de sessie kunnen zitten.
Les 4: Evaluatie in de vorm van een werkstuk
Doel
Leerlingen laten nadenken over de toegevoegde waarde van de representatie van niet-mensen voor onze democratie. Vragen daarbij zijn: hoe kunnen we de belangen van niet-mensen leren kennen? Hoe worden niet-mensen nu gerepresenteerd? En is die representatie effectief, bekeken vanuit de belangen van niet-mensen?
Werkwijze
Leerlingen een opdracht geven waarin ze zich uitspreken over de ramp vanuit een van de actanten.
— Dat kan individueel of in groepjes;
— Kan in de vorm van een essay (max. 1000 woorden), een video (max. … minuten) of andere uitingsvorm;
— Uit het werkstuk moet blijken dat de leerlingen de theorie van Latour begrepen hebben, ze kunnen daarvoor teruggrijpen op de teksten van Daan Roovers of Fien Veldman;
— De uitingsvorm bevat een vraag aan Latour.
Resultaat
Het werkstuk van de leerlingen leidt tot een gezamenlijke inzending van de klas aan de projectgroep.
— Individuele essays kunnen bijvoorbeeld in tijdschrift gebundeld worden, korte video’s worden tot een geheel gemonteerd, etc. De docent heeft veel vrijheid om een vorm te kiezen die goed past binnen het eigen programma;
— Een deskundige jury kiest één havo en éénvwo-klas als winnaars;
— Stuur de bijdragen van de klas voor 11 november 2020 naar Regine Dugardyn, secretaris van de Spinozalens, info@spinozalens.nl, Nieuwendammerdijk 306, 1023 BT Amsterdam.
— Afhankelijk van de corona-regels, worden de winnende klassen of een delegatie leerlingen uitgenodigd om Latour te ontmoeten op 24 november 2020 in de middag. De ontmoeting zal plaatsvinden op het Marine-terrein in Amsterdam, waar de winnende ontwerpen van de studentenwedstrijd Geef stem aan de Noordzee worden geëxposeerd. Leerlingen kunnen dus ook de ontwerpen bekijken.
INFORMATIE & CONTACT
Regine Dugardyn, secretaris Spinozalens
info@spinozalens.nl, 06 – 20 73 95 01
