Podcastserie Stemmen van de Noordzee/ Voices of the North Sea
Radiomaker Jesper Buursink vist verhalen op uit de Noordzee
In 2019 begint Jesper Buursink voor de Ambassade van de Noordzee aan een reis langs de landen aan die zee. Onderweg ontmoet hij een bonte verzameling van mensen die allemaal op één of andere manier verbonden zijn met de Noordzee. Van een expert in windturbines tot een ingenieur van de Haringvlietsluizen, van een onderzoeker naar plekken waar munitie is gedumpt tot een Filipijnse zeeman. ‘’Ik wil zoveel mogelijk stemmen in en om de Noordzee laten horen. Niet alleen van een wetenschapper of kunstenaar, maar juist ook van een krab, een visverkoper of een garnalenvisser. Van hoog tot laag, van links tot rechts.’’ De verhalen zijn te beluisteren in de groeiende podcastserie Voices of the North Sea.
Jesper werkt met redacteur Carlijn Haringsma en radiomaker Elizabeth Guerrero. ‘Als Mexicaanse benadert Elizabeth de Noordzee vanuit een heel ander perspectief. De meerstemmigheid die zo ontstaat is verrassend’, aldus Jesper. ‘’De kracht van audio is de verbeelding’’, vindt hij. ‘’We blijven niet in een stille opnamestudio maar gaan naar buiten, de zee op en in. We nemen risico’s.’’ Ook geluidskunstenaar Harpo ’t Hart is betrokken bij het team. Jesper: ‘‘Ik ben verslaggever bij Vroege Vogels; mijn benadering is vaak meer journalistiek, terwijl Harpo als geluidskunstenaar ook de geluiden van ‘dingen’ als de Haringvlietsluizen, stenen of de zee wil laten horen. Een heel andere benadering van audio dus, die veel interessant materiaal, maar soms ook grappige spraakverwarringen oplevert.’’
Samen gaan ze op reis, te beginnen in Nederland, België en Duitsland. In Nederland proberen wij al eeuwen de zee te begrenzen door de aanleg van dijken en duinen. Een bezoek aan de Haringvlietsluizen, die na de watersnoodramp van 1953 werden gebouwd ter bescherming tegen de Noordzee, lag voor de hand. Jesper maakte er op locatie een vertelling met enkel omgevingsgeluid. Naast krijsende meeuwen, het geraas van de zee en het gebonk van de voorbijrazende auto’s, is in deze opnames een spannend moment te horen voor degene met een geoefend oor. Een medewerker zet namelijk ter demonstratie een van de sluizen héél even open, iets wat maar zelden bij wijze van oefening gebeurt. Jesper: ‘’Op dat moment ben je heel erg bewust van het oeroude krachtenspel tussen Nederlanders en de zee.’’
In Nederland bezoeken Jesper en zijn team ook verschillende onderzoeksprogramma’s die de invloed van menselijk handelen op de Noordzee in kaart brengen. JOMOPANS bijvoorbeeld. De letters staan voor Joint Monitoring Programme for Ambient Noise in the North Sea. JOMOPANS registreert onderwatergeluid in de Noordzee en peilt de invloed van deze geluiden op het zeeleven. Jesper spreekt met coördinator Niels Kinneging en hydrofoonexpert Roelant Snoek en realiseert zich met welke geluiden zeedieren continu worden geconfronteerd: motoren van schepen, sonarpulsen en doffe klappen van het heien bij de aanleg van windmolenparken.
Verderop in de serie treft het team garnalenvisser John Lukkien op zijn kotter in de haven van Zoutkamp. Sinds het vrachtschip MSC Zoe tijdens een zware storm in januari 2019 honderden containers verloor in de vaargeul boven de Waddeneilanden, vangen de garnalenvissers daar voornamelijk verdronken spullen uit de containers. Visnetten zijn niet gemaakt om dergelijke troep op te vissen, en de schade aan de netten loopt in de papieren.
Bij een bezoek aan onze zuiderburen dringt vooral de geschiedenis zich naar de voorgrond door de sporen van de Eerste en Tweede Wereldoorlog, die nog duidelijk zichtbaar zijn aan de Belgische Noordzeekust. Bunkercomplexen worden er door de opstuwende duinen langzaam opgegeten. Jesper spreekt er onder andere met Patrick Roose van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen over de munitiedump voor de badplaats Knokke-Heist. In 1918, na de Eerste Wereldoorlog, besloot België hier de bodem van de Noordzee te gebruiken als bergingsplaats voor ongebruikte munitie. Nu, een eeuw later, ontsnappen er lage concentraties giftige stoffen uit de verweerde munitieresten. Jesper: ‘Wonderlijk, maar dit gegeven lijkt nauwelijks van invloed te zijn op het gedrag van de badgasten die er gewoon in zee blijven poedelen alsof er niets aan de hand is.’
Samen met ecoloog Jan Seys van het Vlaams Instituut voor de Zee kruit Jesper in België zelf ook door de branding, gekleed in een waadpak en gewapend met een sleepnet. Seys vertelt dat door de opwarming van de Noordzee met 1,7 graden, de populatie pietermannen, een visje dat met zijn doornige vinnen giftige pijlen afschiet op de voeten van badgasten, met een factor vijf is toegenomen. Met Emmanuel van Houtte van waterbedrijf IWVA loopt Jesper door de Belgische duinen, om meer te weten te komen over het unieke water-filterproces daar.
De Noordzee is een van de drukst bevaren zeeën ter wereld. Jaarlijks varen er meer dan 420.000 containerschepen naar de havens van Antwerpen, Rotterdam, Hamburg en Bremen om goederen te laden en te lossen. Om dit in goede banen te leiden, zijn er verkeersscheidingsstelsels opgesteld zoals de Terschelling German Bight, gelegen ten noorden van de Waddeneilanden. Dat is een van de drukste vaarroutes ter wereld die onder andere de Eemshaven verbindt met verschillende Duitse havens.
In de Eemshaven spreken Jesper en Elizabeth met Cas König, CEO van Groninger Seaports, over onder andere het reusachtige Google datacenter dat hier op het industrieterrein staat: ‘Je denkt dat je gegevens op de iCloud staan, maar in feite liggen ze hier in de klei’. De reis gaat verder naar de Bremerhaven waar ze dreigende geluiden opvangen van de immense containerschepen en onder andere windenergie-pionier Randy Tinkerman opzoeken. In de ondiepe wateren wordt hier namelijk een reusachtig windmolenpark aangelegd.
De ‘vox populi’ speelt een belangrijke rol in de podcastserie. Alles en iedereen in de buurt van Jespers microfoon mag zijn stem laten horen. Zo informeert hij in het Seaman’s Mission House in de Bremerhaven, dat een thuis biedt aan buitenlandse zeelieden, naar de tatoeages van een Filipijnse zeeman. En op de markt in Enschede vraagt hij aan een voorbijganger: ‘Als je iets mocht vertegenwoordigen in of rond de Noordzee, wat zou dat dan zijn?’ ‘Ik zou een golf willen zijn, omdat ik dan voor eeuwig door kan rollen op het strand’, is het onverwacht poëtische antwoord.
Jesper en zijn team hebben ook al plannen voor het komende jaar. ‘We willen verder reizen naar de andere landen aan de Noordzee. De basalten verdedigingsrotsen die voor onze Noordzeekust liggen komen uit Noorwegen, wist iemand mij te vertellen. Daar willen we meer over weten. En natuurlijk gaan we naar Engeland. De afbrokkeling van de Britse kust, de Brexit, er zijn genoeg aanleidingen om de relatie van de Brit met de Noordzee onder de loep te nemen. Verder staat een bezoek aan Frankrijk en Denemarken op het programma.’
Tot slot, benadrukt Jesper, wordt er niet alleen veel gezegd in de podcastserie maar ook veel gezwegen. ‘’We zijn niet bang voor stiltes, we geven een grote rol aan de zee zelf om te spreken.’’
Carlijn Haringsma en Christiane Bosman
